VEFATININ 6. YIL DÖNÜMÜNDE PROF. DR. MUSTAFA KAFALI
Modern “Dede Korkut “
Prof. Dr. Mustafa Kafalı (1 Ocak 1934, Konya – 28 Ağustos 2019, Ankara), Türk tarihçiliği ve düşünce hayatında önemli bir yere sahip olan, Genel Türk Tarihi ve kültürü üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan bir akademisyen ve tarihçidir. Türk milliyetçiliği fikirleriyle de bilinen Kafalı, özellikle Moğol ve Türk hanlıkları (Altın Orda, Çağatay Hanlığı, Cuci Ulusu) üzerine yaptığı araştırmalarla dikkat çekmiştir. Nihal Atsız’ın öğrencilerinden biri olarak Türk tarihine ışık tutan eserler üretmiştir.
Mustafa Kafalı, 1934 yılında Konya’da doğmuştur. Ailesinin kökeni, Karaman Oğulları beylerine dayanır ve Konya’nın Bozkır ilçesinden gelmektedir. Ailesinin bir kolunun Ermenek’e, diğer kolunun ise Alanya’ya göç ettiği bilinmektedir. Kafalı, elinde ailesine ait Osmanlı dönemine kadar uzanan bir şecere bulunduğunu ifade etmiştir.
Yüksek öğrenimini Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü’nde tamamlamıştır (1958). Akademik kariyerine 1960 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumî Türk Tarihi Kürsüsü’nde asistan olarak başlamıştır.
Mustafa Kafalı’nın akademik kariyeri, Türk tarihi üzerine derinlemesine çalışmalarla doludur:
Doktora: 1965 yılında “Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi” adlı teziyle doktor unvanını almıştır.
Doçentlik: 1971-1972 yıllarında Londra’da üniversite kontenjanıyla ilmi incelemelerde bulunmuş, dönüşünde “Altın-Orda Hanlığı’nda Sayın Han Sülâlesi Devri (1227-1360)” adlı teziyle 1973 yılında doçent olmuştur.
Profesörlük: 1982’de “Çağatay Hanlığı (1227-1345)” adlı teziyle profesör unvanını kazanmıştır.
Öğretim Üyeliği: İstanbul Üniversitesi ve Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde uzun yıllar öğretim üyeliği yapmıştır. Ayrıca 1975-1977 yıllarında Bağdat Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde davetli öğretim üyesi olarak görev almıştır. Türk Tarih Kurumu üyesi olan Kafalı, Altın Orda, Çağatay Hanlığı, İlhanlı Devleti ve Timur Devleti gibi konuları öğrencilerine aktarmış; Tarih Metodu, Kaynaklar ve Osmanlıca Metinler üzerine seminerler vermiştir.
Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü: Ankara Üniversitesi’nde bu enstitünün müdürlüğünü yapmıştır.
Kafalı, İngilizce ve Rusça dillerine hâkimdi, bu da özellikle Moğol ve Türk tarihi üzerine yaptığı araştırmalarda birincil kaynaklara erişimini kolaylaştırmıştır.
Mustafa Kafalı’nın eserleri, Türk ve Moğol tarihi, Anadolu’nun Türkleşmesi ve Türk kültürü üzerine yoğunlaşmıştır.
Başlıca eserleri şunlardır:
* Altın Orda Hanlığı’nın Kuruluş ve Yükseliş Devirleri (1976, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları)
* Çağatay Hanlığı (1227-1345) (2005, Berikan Yayınevi, Ankara)
* Ötemiş Hacı’ya Göre Cuci Ulusu’nun Tarihi (2009, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara)
* Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesi (2013, Ankara)
* Makaleler 1-2 (Yayına Hazırlayanlar: E. Semih Yalçın, Süleyman Özbek, 2005, Berikan Yayınevi, Ankara)
Kafalı’nın eserleri, özellikle Cengiz Han ve sonrası Türk-Moğol hanlıkları üzerine yaptığı titiz araştırmalarla dikkat çeker. Çalışmalarında, Moğolların Türk kültüründen etkilendiğini vurgulamış ve Türk tarihinin sürekliliğine odaklanmıştır. Ayrıca, Anadolu’nun fethi ve Türkleşmesi gibi konularda da önemli katkılar sağlamıştır.
Mustafa Kafalı, eserlerini oluştururken birincil kaynaklara (Moğolca, Türkçe, Arapça tarihler, seyahatnameler, şecere ve ensâb kitapları) büyük önem vermiş, bu kaynakları titizlikle analiz etmiştir. Örneğin, Çağatay Hanlığı adlı eserinde, Moğol hanedanının en orijinal kaynaklarından biri olan Manghol-un Niuca Topcı’an adlı eserden faydalanmıştır.
Mustafa Kafalı, Türk milliyetçiliği düşüncesine bağlı bir akademisyendi. Nihal Atsız’ın öğrencilerinden biri olarak, Türk tarihine ve kültürüne derin bir sevgiyle yaklaşmış, bu doğrultuda eserler üretmiştir. Türkçülük düşüncesinin önde gelen isimlerinden biri olarak görülmesine rağmen, çevresindeki bazı milliyetçi veya Türkçü kişilerin kendisini istismar ettiğini, ancak buna karşı kötü bir söz söylemekten kaçındığını ifade edenler olmuştur.
Kafalı, tarihçiliğin yalnızca olayları anlatmakla sınırlı olmadığını, edebiyat ve coğrafya gibi alanlara da ilgi duyulması gerektiğini savunmuştur. Cengiz Han ve ailesinin Türk kültüründen etkilendiğini, Anadolu dışındaki Türkler ve Millî Mücadele gibi konuları çalışmalarında ön plâna çıkarmıştır.
12 Eylül 1980 darbesi sonrası, Türk milliyetçisi kimliği nedeniyle Konya Sıkıyönetim Mahkemesi tarafından sürgüne gönderilmiş; ancak dönemin YÖK Başkanı İhsan Doğramacı ve Ankara Üniversitesi Rektörü Prof. Tarık Somer tarafından desteklenmiştir.
Prof. Dr. Mustafa Kafalı, uzun süredir tedavi gördüğü hastalığı nedeniyle 28 Ağustos 2019 tarihinde Ankara’daki evinde kalp krizi geçirerek 85 yaşında vefat etmiştir. Cenazesi, 30 Ağustos 2019’da Ankara Kocatepe Camii’nde kılınan cuma namazının ardından Gölbaşı Mezarlığı’nda defnedilmiştir. Mezartaşına “Prof. Dr. Mustafa Köksal Kafalı (1934-2019)” yazılmıştır.
Mustafa Kafalı’nın vefatı, Türk tarihçiliği ve milliyetçi camiada büyük bir üzüntü yaratmıştır. Öğrencileri ve meslektaşları, onun hem akademik hem de insanîyönünü övgüyle anmış; disiplinli, titiz ve rehber bir hoca olduğunu vurgulamıştır.
Etimesgut Belediyesi, Kafalı’nın anısına Topçu Mahallesi’nde bir parka “Prof. Dr. Mustafa Kafalı Parkı” adını vermiştir.
Prof. Dr. Mustafa Kafalı, Türk tarihçiliğinin “ulu çınarlarından” biri olarak, Altın Orda, Çağatay Hanlığı ve Cuci Ulusu gibi konularda uzmanlaşmış, Türk kültürünün sürekliliğine ve Anadolu’nun Türkleşmesine dair önemli eserler bırakmıştır. Akademik titizliği, birincil kaynaklara hâkimiyeti ve Türk milliyetçiliğine olan bağlılığı, onu Türk düşünce ve tarih dünyasında unutulmaz kılmıştır. Eserleri ve fikirleri, genç tarihçiler için hâlâ bir ilham kaynağıdır.
Rahmet, minnet ve saygıyla anıyoruz..
Tin’i, kut bulsun. Durağı, uçmak olsun. Yeri, uluların yanı olsun.
28 Ağustos 2025
M. Hüseyin OĞUZ
