ÇANKIRI YÂREN MECLİSİ VE ÇANKIRI YÂREN OCAKLARININ VAROLUŞ SAHASI…
Varoluş Sahası: Yâren Meclisleri’nin mahiyeti ve varlığını bilmek onun derece derece, dalga dalga Türk kültür unsurlarını bir ağ gibi ördüğünü görmek gerekir. Sınırları tam anlamı ile Türk millî unsurları ve ahlâk anlayışı ile yürütülür. Çankırı Yâren Meclisleri, aklıselimle yürütülmektedir. Bu yürüyüşte bütün Türk millî kültür umdelerini disiplinli bir şekilde iç içe yer aldığı görülür. Yürütülmek için ise üç evreye ayırmak mümkündür.
1- Var Oluş Sahası
2- Sahada Vücut Bulması
3- Olgunluk Safhası
Bu üçünün zuhur ettiği vadi, Çankırı Merkez İlçesi’nden başka bir şey değildir. Aslında günümüz bilgilendirilmesinde ve değerlendirmesinde; Ahilik ile bir bağ kuranlar da hiç küçümsenmeyecek sayıdadır. Oysa, Ahilerin varlığını sürdürdüğü bütün sahalarda Çankırı Yâren Meclisleri’nin hiçbir özelliği bulunmaz. Elbette, iki Türk kuruluşunun genel insanî davranışlarında elbette ki uyum ve benzerlikler olacaktır; o da Türk insanının inanç, ahlâk ve benzeri genel esasları ile sosyal hayatı kapsayan unsurlar vardır. Bunun ışına çıkıldığında hiçbir disiplin ve faaliyetlerinde benzerlikler yoktur. Fakat “yâren” kelimesinden hareketle; Ahilerin akşamları bir arada bulunmalarından hareket edenler zannımızca yanılmaktadırlar. Çünkü “yâren” kelimesi; yârenler, yârenlik etmek şeklinde genel olarak Türk insanı sosyal hayatta da yaygın, hem de çok yaygın olarak hâlâ da kullanıldığı bilinen bir gerçektir. Oysa, Çankırı Yâren Meclisi’nin sayısını oluşturan 24 kişi ve yâren ağalık sıfatı başka hiçbir benzerinde yoktur ve dahası Türk tarihinden gelen köklü yapılanması da ayrıca dikkate değerdir.
Çankırı Merkez İlçe’deki Yâren Meclisi, tarihî kökenden gelen ve tarihe mal olmuş bir yapılanmadır. Bunun yanında Çankırı Yâren Meclisi’nin varoluş, vücut bulması ve olgunluk safhalarının kesinlik gözüyle bakıldığında Çankırı Merkez İlçesi yanında bazı Çankırı ilçeleri ve bazı köylerinde tam manası ile metotlu ve sistemli halde yaşatılmaktadır. Bunun en açık delilleri, günümüz yâren meclislerinin ilçeler ve köylerdeki yayılış, icra ve etkinliklerinde görmek hâlâ mümkündür.
Çankırı’nın bazı ilçelerinde Yâren Meclisleri kurulmazken bazılarında tıpkı Çankırı Merkez Yâren Meclislerindeki kuruluş şartları ve benzeri bir uygulama vardır. Bu özellik, bazı köyleri için de geçerlidir. Diğer yönden, Çankırı Yâren Meclislerinin bazı ilçe ve köylerinde hiç bilinmediği de bir gerçektir. Bunun yanında “daha önce varmış” sözleri ile yâren meclisleri kurulurken; Çankırı sınırlarını aşan, Kastamonu’nun ilçesi olan Tosya’da da birkaç yıldır yâren meclisi yine aynı şekilde “daha önceden burada da varmış” sözlerine dayanarak ocaklarını yakmaya başlamışlardır. Çankırı Yâren Meclisleri’ni uzun süre takip edenler yine Çankırı Yâren Meclisi Yâren Ağalarının önderlik ve yardımları ile Tosya İlçesi de “yâren ocağı yakma” teşebbüsünde bulundukları bilinmektedir. Bir diğer husus da, Ankara ve İstanbul başta olmak üzere, gittikleri her yerde Çankırı Yâren Meclisleri kurarak bir Çankırılı olarak yâren ocaklarını yakıp, yâren ağalıklarını oralarda da sürdürerek pek çok yerde Çankırı Yâren Meclislerini yaygınlaştırmaktadırlar.
Çankırı Merkez İlçe, Çankırı İli Yapraklı İlçesi ve bazı köylerde Yâren Meclisleri 24 Oğuz boylarını temsil inancı ile bu sayı sabit tutulurken, bazı yerlerde de, özellikle kırsal kesimlerde /köylerde ve Çankırı Eldivan İlçesi gibi yerlerde bu sayıya rağbet edilmeksizin yürütülmektedir. Köylerde bulunan delikanlı ya da yiğitler diye anılan topluluklar birleştirilip “yaren ocağı” adı altında da yürütülen yerler vardır.
Bir zamanlar bu tür etkinlikleri gerçekleştiren yerler için Çankırı Merkez de “sohbet” de yaygın olarak söylenirken, günümüzde onları da yâren meclisi olarak görmeye başlamışlar ve bu adla anmaktadırlar. Bunun yanında Çankırı Merkez’de olsun, diğer bazı yerlerde olsun sohbet ve eğlence olarak bakanlar vardır. Oysaki Yâren Meclislerinin başta sosyal hayata hazırlamak bilhassa gençleri eğitmek ve onlara alp, alperen ve gazi ruh ve düşüncesi ile yâren ocaklarının özel bir yerinin olduğunu söyleyen ve buna tam manası ile insanlar da geneli kapsamaya başlamıştır. Günümüze gelesiye dek Çankırı halkı bu gözle bakarken, günümüzde bu düşüncesini sürdürenlerin yanında eğlence ve sohbet söylemlerini söyleyenler de gün geçtikçe çoğalmaktadır.
Çankırı Yâren Meclislerinin mahiyeti ve varoluş sahasının yakından tanınması ve bilinmesi elbette bir elzemdir. Kökleşip dal-budak oluşu, bulunduğu çevre ile kaim olduğu da genelde herkes tarafından bilinmekte ve takdir edilmektedir. Bu konuda genel bilgiler ile başlamanın önemi büyüktür. Onun içindir ki, varoluş safhasından başlayarak bu çevrede, konuların etraflıca ele alınarak öğrenilmesi ve ancak bundan sonra konu ile ilgili bilgilerin derinleştirilmesi yoluna gidilmesinde büyük fayda vardır.
Yâren Ağalık sıfatı, alp, alperen ve gazilik vasıflarına nail olma amacını hedeflemektedir. Diğer yandan da, kemal derecesine vasıl olan yüksek hasletli bir insan olma özelliği ile donanımlı hale getirme emelini güder. Yâren Ağalar, her yerde ve her ortamda yapıcı, sade davranışı benimseyen insanlardır. Bunun içindir ki, onlar aynı zamanda Çankırı Yâren Meclislerinin kurucuları olarak da önemli bir rolü de üstlenmiş olmaktadırlar.
Çankırı Yâren Meclislerinin Varoluş Sahası / Vücut Bulması ve Olgunluk Safhasına ulaştığı Çankırı’da bütün vasıfları ile tarihi kökene uymakta ve yaşatılmaktadır.
Çankırı Yâren Ocaklarında bulunan ve daha ileri safhalarda Büyük Başağalık ve Küçük Başağalık yapanlar aslında Çankırı Yâren Meclislerinde, Çankırı Yâren Ocaklarında, Yâren Ağalık yapanlar bu sahada artık ihtisas sahibi olmuş insanlardır. Çankırı Yâren Meclislerini kuranlar ve bu meclislerde Yâren Ağalık yapanların sayısı Çankırı’da çok fazladır. Onun için de Çankırı Yâren Meclisleri, hem Varoluş Safhası / Sahada Vücut Bulma ve hem de Olgunluk Safhalarını rahatlıkla gerçekleştirmektedir. Çankırı’da bu ruh, bu his genel yapıyı kapsamakta ve her zaman bu ruh ile yaşanmaktadır. Bunun tabi sonucu olarak Çankırı’da sosyal hayatta da bunun açıkça etkileri vardır.
Duygu ve fikir yapılarını etkileyen bu durum; topluluk ve toplum olarak günlük hayatlarında, sosyal hayatlarında da etkin bir rol oynamakta, davranışlarını da bu çerçeve içinde sürdürmektedirler.
Bu durum sarmal olarak devam edip gitmektedir.
Bir konunun tam anlamıyla anlaşılabilmesi bilgi ile mümkündür. Bu durum konunun durumu ve mahiyetine göre etraflıca gözden geçirmek, gözlem, sahanın özelliği ve varoluşu, gelişerek olgunlaşma safhalarının incelenmesi ve bütün bunların çevre ile ilişkileri araştırılarak yeterli bilgiye ulaşmanın yol ve yöntemleri denenerek konu ile ilgili bilgi birikimine ve hatta bu konunun derinleştirilmesi yoluna gidilmelidir. Konunun dar kapsamlı alanının bilgi birikimi ile genişletilip, derinlemesine bir bilgi birikimine ulaşıldıktan sonra konuya tam manası ile vakıf olunacağı malumdur.
Genelde, sahada gördüğümüz ve daha çok ansiklopedik bilgi boyutunda olan, çevre-den edinilen bilgilerle, çok değişik dallara uzanan bu bilgi kırıntılarının ana konu ile bağı bulunanların ve diğerlerinin iyice gözden geçirilip, bu özellikleri de dikkate alınarak konuya yaklaşılması gereklidir. Konu ile bağ kurulan ve aslında ana sebep veya ana köken olduğu fikri boyutunda olanların da bulunabileceği fikrinden hareket edilerek konunun derinleşmesine giden yolu da ona göre takip etmekte yarar vardır. Konunun özelliği ile örtüşmeyen bilgilerin konunun ana mahiyetine uygunluğu bu yanlışa gidebilecek yolun önünü kapatacaktır. Bu vesile ile sıhhatli kararlar ile yanılmadan sağlıklı bilgilere ulaşmanın yolları da açılmış olacaktır.
Konu ile ilgili olarak genel bilgilerden peyderpey ele alınarak ana gayeye ulaşmanın yolunu takip etmeye gitmek daha uygun bir yol ve yöntem olacaktır. Konuların mahiyeti, ana konu ile olan irtibatı ve bunların tam, sağlam bağlarının tespiti, bu pozisyonda tahlili ile sağlıklı ve sağlam bir bilgi birikimine ulaşılmış olunur. Bunun için ise konuların üzerine gitmeden önce etraflıca varoluş, gelişim ve olgunlaşma sahasının çevre ile olan bağı etraflıca araştırılıp incelenmesi ve bunun yanında tahlil ve değerlendirme yapılmalıdır. Çevre / saha araştırmasının sonuçları göz önünde bulundurularak konu kısım kısım ele alınarak işlenmeli, konunun derinlemesine ele alınmasına bundan sonra olabildiğince ayrıntılar göz önüne alınarak genel konu içindeki yeri ve durumunun tespiti yapılmalıdır. Kısım kısım ele alınan konular ve çevredeki özel durumları göz önünde bulundurularak yapılan değerlendirmeler sağlıklı olacaktır.
Bu konuda –yukarıda da bahsedildiği gibi– genel bilgi ile konunun araştırılmasının gerekliliğinden bahsederken sahada herkes tarafından bilinenlerin yol edilerek konunun üzerine etraflıca gidilmesinin gerekliliğinin önemi vurgulanmıştır. Konunun mahiyetini derli-toplu olarak günışığına çıkarmak için bazen ufak-tefek diye bakılan bilgiler de elbette teferruatlı değerlendirmeler için geçerlidir. Konu içerisinde ufak-tefek hatta bazı durumlarda dikkate bile alınmayan, ehemmiyet verilmeyenlerin bile gerçekte büyük ve gerçek ehemmiyete sahip olan özellikler olabileceği düşünülmelidir. Pek çok ehemmiyetli özelliklerin bir araya getirilerek oluşturulan metot ve sistemli bir halde uygulamalarda yer aldığı göz önüne alınarak düşünülmeli ve değerlendirilmelidir.
Yâren Meclisi, Yâren Ocağı, Yâren Ağalık ve bunların yanında ahlâk anlayışı, disiplin anlayışı, bütün Türk millî kültürü unsurlarını bir arada oluşu, metotlu ve sistemli hallerinin ve daha nice unsurların bir arada bulunması, etkinlik hale getirilmesi ve bunun yanında gerçek hayat sunulması da dikkate değerdir.
Her işte ve etkinlikte olduğu gibi, Çankırı Yâren Meclisi’nde de ustalık ve acemilik gibi sıfatlar illaki vardır. Fakat bu, Çankırı Yâren Meclisi’nde bulunan Yâren Ağlar için geçerli olanla, Ahilik’te / esnaf teşkilatındaki mesleki çıraklık, kalfalık ve ustalık olarak düşünmek ve hatta karıştırmamak lâzım gelir. Çünkü Çankırı Yâren Meclisi’nin kendi metot ve sistemi ile varlığını korurken, Ahilik / esnaf teşkilatının metot ve sistemi, biri diğerinden çok büyük farklılıklar gösterir. Şu kadarını söylemekte yarar vardır ki; Ahilik düzeni tama-men esnaf temelli ve uygulamalı bir kuruluş olduğu halde Çankırı Yâren Meclisleri tamamen seviyeli ve seciyeli Türk millî kültür umdeleri ile donanımlı seviyeli insan yapısını ve düşüncesini gerçekleştirmeyi hedeflerler.
Çankırı Yâren Meclislerini oluşturan Yâren Ağalar, geleceklerini bunda görür, bireysel ve sosyal davranışlarını burada daha iyi öğrenerek bilhassa özünde yaşamak ve yaşatmak düşüncesi ile hareket ederler. Alplik, alperenlik ve gâzilik düşüncesinde, kendilerini de bu ruh hali içinde yaşayan örnek, rol model insan olma vazife anlayışını benimsemektedirler ve Yâren Ağalık sıfatını bir ömür taşımayı kabullenirler.
Çankırı Yâren Meclislerine giren Yâren Ağalar acemi, daha önce yâren meclislerine girip daha sonraki yıllarda da yâren meclislerine giren yâren ağalara kalfa, büyük ve küçük başağalık yapanlara ise usta yâren ağalar demek belki mümkündür. Bunu, ancak Çankırı Yâren Meclislerinin metot ve sistemi içerisinde, kendi özelinde değerlendirmek gerekli olabilir. Kaldı ki, Çankırı Yâren Meclislerinde ve Yâren Ocaklarında acemi yâren ağa, usta yâren ağa, kalfa yâren ağa gibi bir deyim, söylem ve ibare yoktur; hele hele çırak yâren ağa gibi bir söylem hiç yoktur.
Çankırı Yâren Meclislerinin Varoluş Sahası, bu Sahada Vücut Bulmasının yanında Olgunluk Sahasını da burada, Çankırı’da tamamladığı bilinmelidir. Çünkü, metotlu ve sistemli hali ile güzel ahlak, görenek, gelenek ve ananeleri ile Türk millî kültür umdelerini yaşatması, disiplinli yapısı ile bir başka yapılanmaya benzemez. Mistik unsurları ile bile kendisine özgü bir yapılanmadır.
Bu yapılanma bugünkü yapısı ve yarının yani geleceğin de temellerini atan, birey, topluluk ve toplumun sosyal hayatın da rol alan, amaç edinen bir yapılanmadır; hatta etkinlikleri olsun, bireysel ve topluluk davranışlarında olsun bunun açık ve net delilini oluşturmaktadır.
Çankırı Yâren Ocakları ve Yâren Ağalık sıfatları ile de her dönem metot ve sistemine uygunluğu, kendi yapılanmasındaki disiplinli durumunu vazgeçmeden devamlılığını da sağlayarak ihtisaslaşma yolunu da gerçekleştirmektedirler. Bunu da, şüphesiz Varoluş, Vücut Buluş Sahası ve Olgunluk Safhasının da oluşturulduğu Çankırı’da gerçekleştirilmektedir. Bu durumu ile Çankırılının gösterebildiği en yüksek saygıyı da görmektedir.
Çankırı Yâren Meclislerinin metot ve sisteminin düşünceye, akıl ve fikre uygunluğu ile dirayetinin, Türk millî kültür umdelerine tamamen uygunluğu, bunun dışında en ufak bir sapmayı bile affetmeden uygulamaya koyup gereken tepkinin gösterilmesi, Çankırılılarca verilen kıymetin ve itinanın gerçek ifadesidir. Bu, Çankırılılar için en şuurlu bir hareket olarak değerlendirilmektedir.
Çankırı Yâren Meclislerinin gayesinin bireysel, topluluk ve toplum hayatını en yük-sek derecede verimli kılmasının olumlu bir şekilde yönlendirdiği inancı yüksek derecede benimsenmektedir. Bunun altında yatan ana gerçek ise; insanların idrak ve kabiliyetlerinin kemale erdirilmesi için Çankırı Yâren Meclislerinin verdiği imkân bireylerin / yâren ağaların bu düşünce içinde karar vermesidir. Çankırı halkından herkesin bu yönde karar verip ona göre hareket ettiği görülür.
Çankırı Yâren Meclisi başta yâren ağaların daima işaret ettikleri “yoluyla yolda olmak” fikri; insanî idrak ve kabiliyetlerini geliştirilip yollarını açmaktadır. Bireyin / yâren ağaların büyük gayretler içinde, disiplinli bir şekilde kabiliyetlerinin geliştirilmesi yanında alp, eren, alperen ve gazilik ruhu ve düşüncesi yapısı ile donanımlı hale getirmeyi de amaçları arasındadır. Bu yüzden Çankırı Yâren Meclislerinin, Yâren Ağalık Sıfatı ile sosyal hayatta yükselmesi ve insanî değerlerde derinleşmesinin bu yolla gerçekleşeceğine inanılmaktadır.
Yâren Ağalığın niteliklerinden ziyade toplumda ilgi görmesinin sebebi; toplum içinde, sosyal hayattaki yerinin karşılığı olarak aşırı bir dikkat çekmesinden kaynaklanmaktadır. Çünkü Çankırı Yâren Meclislerinin Varoluş, Vücut Buluş ve Olgunluk Safhalarının gerçekleştirildiği sahada toplum içinde belli düzeyde de olsa altyapısının var olmasından kaynaklanmaktadır. Bu altyapı, Çankırı halkı arasında tam mânâsı ile yaygın bir şekilde bilindiği için kendisine çekici kılmaktadır.
Çankırı’da gençliğe ilk adımını atar atmaz her gencin ilk hedefi; kurulan yeni bir yâren meclisinde mutlaka ocak yakıp, yâren yemek ve yâren ağalık sıfatına kavuşmak olarak tecelli eder. Bu çağlarda başlayan hedef ve istek, hiçbir zaman son bulmaz. Küçükten büyüğe bu durum sürüp gider; ta ki peşlerinden gelen yeni nesil gençlerin de bu yolda kendileri gibi Yâren Ağalık sıfatına erişesiye kadar. Bir diğer ve önemli bir husus daha vardır ki; bir baba ile oğulun aynı yâren ocağında yer alması mümkün değildir. Çoğu zaman yâren ağalık sıfatı, orta yaş ve üzeri safhalara kadar sürdürüldüğü de olur. Yani bir ocakta yâren ağalık yapan birisinin, başka bir zamanda, yani daha sonraki yıllarda kurulan bir yâren ocağında da yer alması mümkündür.
12.11.2024
Sadık SOFTA
Eğitimci / Şair / Yazar
