ULUSAL TAŞIT TANIMA SİSTEMİ (UTTS) VE TÜKETİCİ HAKLARI
MEVZUAT VE UYGULAMA PERSPEKTİFİNDEN BİR DEĞERLENDİRME
GİRİŞ
Türkiye’nin akaryakıt sektöründe şeffaflığı artırmak ve vergi kaçağını önlemek amacıyla uygulamaya konulan Ulusal Taşıt Tanıma Sistemi (UTTS), tüketiciler için pek çok avantaj ve risk barındırmaktadır. Bu sistem, akaryakıt alımlarında araçların otomatik olarak tanınmasını sağlayarak dolandırıcılık ve yasa dışı faaliyetlerin önüne geçmeyi hedefler. Ancak, tüketici hakları bağlamında kişisel verilerin korunması, seçim hakkı ve olası teknik aksaklıklar gibi önemli konuların dikkate alınması gerekmektedir (Petrol Kanunu, 2013: s. 12).
1. UTTS’NİN YASAL ZEMİNİ VE UYGULAMA ALANI
UTTS’nin altyapısı, 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu ve ilgili düzenlemelerle şekillenmiştir (6491 Sayılı Kanun, 2013: s. 5). Sistemin uygulanmasına dair detaylar, Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından belirlenen usul ve esaslarla netleştirilmiştir (GİB Tebliği, 2020: s. 3-4). Bu düzenlemelerle amaçlanan başlıca hedefler:
a. Vergi Kaçakçılığını Önlemek: UTTS, her bir akaryakıt alımını kayıt altına alarak kaçak akaryakıt satışını azaltmayı hedefler (GİB Raporu, 2021: s. 7).
b. Dolandırıcılığın Azaltılması: Sahte plakalarla yapılan akaryakıt dolandırıcılığına karşı etkin bir önlem sağlar (Petrol Kanunu, 2013: s. 15).
***
2. TÜKETİCİ HAKLARI BAĞLAMINDA UTTS’NİN OLUMLU YÖNLERİ
a. Şeffaflık ve İzlenebilirlik:
UTTS, yapılan her akaryakıt alımını dijital ortamda kaydederek tüketicilere işlemlerini izleme imkânı sunar (TÜDEF Raporu, 2019: s. 22).
b. Hız ve Kolaylık: UTTS sayesinde ödeme ve tanıma işlemleri otomatik olarak gerçekleşir (TBF Basın Açıklaması, 2020: s. 3).
c. Dolandırıcılığa Karşı Koruma: Sahte plakalarla yapılan akaryakıt alımlarının önüne geçilmesi, dürüst tüketicinin korunmasına katkı sağlar (6502 Sayılı Kanun, 2013: s. 45).
***
3. UTTS’NİN TÜKETİCİ HAKLARI AÇISINDAN RİSKLERİ
a. Kişisel Verilerin Gizliliği: UTTS kapsamında araç kimlik bilgilerinin kaydedilmesi, KVKK’nın 4. ve 5. maddeleri gereği sıkı bir denetime tabi olmalıdır (KVKK, 2016: s. 9).
b. Teknik Arızalar ve Mağduriyet: Sistemde meydana gelebilecek teknik aksaklıklar, tüketiciyi mağdur edebilir (GİB Tebliği, 2020: s. 11).
c. Seçim Hakkının Sınırlanması: UTTS’nin zorunlu olması, tüketicinin serbest seçim hakkını kısıtlayabilir (BM Evrensel İlkeler, 1985: s. 6).
***
4. MEDYA VE KAMUOYU TEPKİLERİ
Medya ve kamuoyunda UTTS’ye dair çeşitli tartışmalar yaşanmıştır (Hürriyet, 2021: s. 5). Örneğin, Tüketici Birliği Federasyonu (TBF), sistemin kişisel verilerin gizliliğiyle ilgili risklerine dikkat çekmiştir (TBF Açıklaması, 2021: s. 4).
***
SONUÇ VE ÖNERİLER
UTTS’nin tüketici haklarına duyarlı bir şekilde geliştirilmesi için aşağıdaki adımlar önerilir:
a. Kişisel Verilerin Korunması: KVKK’ya uygun veri işleme prosedürleri benimsenmelidir (KVKK, 2016: s. 10).
b. Seçim Hakkı: Alternatif çözümler sunulmalıdır (BM Evrensel İlkeler, 1985: s. 8).
KAYNAKÇA
1. 6491 Sayılı Türk Petrol Kanunu (2013), Resmî Gazete, Sayı: 28667, s. 5, 12, 15.
2. 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) (2016), Resmî Gazete, Sayı: 29677, s. 9, 10.
3. 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (2013), Resmî Gazete, Sayı: 28835, s. 45.
4. Gelir İdaresi Başkanlığı Tebliği (2020), Resmî Gazete, Sayı: 31215, s. 3-4, 11.
5. Birleşmiş Milletler Tüketici Hakları Evrensel İlkeleri (1985), s. 6, 8.
6. TÜDEF Raporu (2019), Tüketici Dernekleri Federasyonu Yayını, s. 22.
7. TBF Basın Açıklaması (2020), Tüketici Birliği Federasyonu, s. 3.
8. Hürriyet (2021), “UTTS ve Tüketici Hakları”, s. 5.
10.12.2024
Av. Fahrettin ÖNDER
TBF Yürütme Kurulu Üyesi
