
TÜRKİYE VE BATI ÜLKELERİNDE EMEKLİLİK ALGISI, ÖLÇÜTLERİ, KRİTERLERİ, NİTELİKLERİ VE ÖZLÜK HAKLARI ÜZERİNE KARŞILAŞTIRMALI BİR ANALİZ
ÖZET
Bu çalışma, Türkiye ve Batı ülkelerindeki emeklilik sistemlerinin karşılaştırmalı bir analizini sunmaktadır. Araştırma, emeklilik algısı, yasal düzenlemeler, sosyal güvenlik sistemleri ve demografik faktörler gibi çeşitli boyutları inceleyerek, her iki bölgenin emeklilik sistemlerinin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koymaktadır. Çalışmanın sonuçları, sürdürülebilir emeklilik sistemleri için politik öneriler sunmaktadır.
GİRİŞ
Emeklilik, modern toplumların en önemli sosyal güvenlik mekanizmalarından biridir. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) tahminlerine göre, 2050 yılına kadar dünya nüfusunun yaklaşık %22’sinin 60 yaş üstü olacağı öngörülmektedir (WHO, 2023: 15). Bu demografik dönüşüm, emeklilik sistemlerinin sürdürülebilirliğini küresel bir mesele haline getirmektedir.
Emeklilik, yalnızca ekonomik bir güvence mekanizması değil, aynı zamanda toplumsal bir değer sistemi ve kültürel bir olgudur (Walker ve Foster, 2023: 28). Bu çalışma, Türkiye ve Batı ülkelerindeki emeklilik sistemlerini karşılaştırarak, farklı toplumsal yapıların emeklilik kurumunu nasıl şekillendirdiğini incelemektedir.
***
1. EMEKLİLİK ALGISI: SOSYAL VE KÜLTÜREL FARKLILIKLAR
a. Türkiye’de Emeklilik Algısı
Türkiye’de emeklilik algısı, geleneksel aile yapısı ve toplumsal değerlerle yakından ilişkilidir. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 2023 yılı araştırmasına göre, Türkiye’deki emeklilerin %78’i aile desteğini önemli bir güvence kaynağı olarak görmektedir (SGK, 2023: 92).
Aksu ve Yılmaz’ın çalışması, Türkiye’de emekliliğin üç temel boyutunu ortaya koymaktadır (Aksu ve Yılmaz, 2023: 156):
a) Ekonomik güvence arayışı.
b) Aile içi rollerin yeniden tanımlanması.
c) Toplumsal statünün sürdürülmesi çabası.
b. Batı Ülkelerinde Emeklilik Algısı
Batı toplumlarında emeklilik, “ikinci bahar” veya “yeni başlangıç” olarak görülmektedir. Avrupa Yaşam Kalitesi Araştırması’na göre, Batı Avrupa’daki emeklilerin %65’i emeklilik dönemini kendini geliştirme ve yeni deneyimler edinme fırsatı olarak değerlendirmektedir (Eurofound, 2023: 45).
Peterson ve Wilson, Batı’daki emeklilik algısının beş temel unsurunu şöyle belirlemiştir (2023: 89):
a) Bireysel özerklik.
b) Finansal bağımsızlık.
c) Yaşam boyu öğrenme.
d) Aktif sosyal katılım.
e) Sağlıklı yaşam tarzı.
***
2. EMEKLİLİK KRİTERLERİ VE YAŞ SINIRLARI
a. Türkiye’de Kriterler
Türkiye’de emeklilik kriterleri, tarihsel süreç içinde önemli değişiklikler geçirmiştir. Son düzenlemelerle:
a) Kadınlar için:
Minimum yaş: 58.
Prim gün sayısı: 7200.
Sigortalılık süresi: 20-25 yıl.
b) Erkekler için:
Minimum yaş: 60.
Prim gün sayısı: 7200.
Sigortalılık süresi: 25 yıl.
Türkiye’deki emeklilik yaşı düzenlemelerinin sosyal ve ekonomik etkileri şu şekilde sıralanmaktadır (Çetinkaya ve Demir, 2023: 234):
a. İşgücü piyasasında dengesizlikler.
b. Sosyal güvenlik sisteminde finansal baskılar.
c. Kuşaklararası adalet sorunları.
b. Batı Ülkelerinde Kriterler
Batı ülkelerinde emeklilik yaşı ve kriterleri genellikle daha yüksektir.
Örnekler:
a. Almanya: 67 yaş (2029’a kadar kademeli geçiş).
b. İngiltere: 66 yaş (2028’e kadar 67’ye yükselecek).
c. Fransa: 64 yaş (2023 reformu ile).
d. İsveç: 65 yaş (esnek emeklilik sistemi).
Henderson ve Roberts (2023: 178), Batı ülkelerindeki emeklilik kriterlerinin belirlenmesinde etkili olan faktörleri şöyle sıralamaktadır:
a. Demografik değişimler.
b. Ekonomik sürdürülebilirlik.
c. İşgücü piyasası dinamikleri.
d. Sosyal politika hedefleri.
***
3. ÖZLÜK HAKLARI VE SOSYAL GÜVENCELER
a. Türkiye’de Özlük Hakları
Türkiye’de emeklilerin özlük hakları şu başlıklar altında incelenebilir:
a. Ekonomik Haklar:
Emekli aylığı.
İkramiye ödemeleri.
Bayram ikramiyeleri.
Ek ödeme imkanları.
b. Sosyal Haklar:
Sağlık hizmetlerine erişim.
İlaç ve tedavi destekleri.
Sosyal tesislerden yararlanma.
Toplu taşıma indirimleri.
Türkiye’deki emekli özlük haklarının yetersizliklerine Yılmaz ve Kaya (2023: 312) ayrıca dikkat çekmektedir:
a. Düşük emekli maaşları.
b. Yetersiz sağlık hizmetleri.
c. Bölgesel eşitsizlikler.
d. Sosyal hizmetlere erişim sorunları.
***
b. Batı Ülkelerinde Özlük Hakları
Batı ülkelerinde emeklilerin özlük hakları genellikle daha kapsamlıdır:
a) Ekonomik Haklar:
Temel emekli maaşı.
Tamamlayıcı emeklilik ödemeleri.
Özel emeklilik fonları.
Yatırım gelirleri.
b) Sosyal Haklar:
Kapsamlı sağlık sigortası.
Bakım sigortası.
Konut destekleri.
Kültürel aktivite destekleri.
***
Thompson ve Anderson’ın (2023: 245) çalışmasında, Batı ülkelerindeki emeklilik haklarının güçlü yönleri şöyle sıralanmaktadır:
a. Yüksek yaşam standardı.
b. Kaliteli sağlık hizmetleri.
c. Sosyal katılım imkanları.
d. Aktif yaşlanma destekleri.
***
4. KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME VE ÖNERİLER
A. KARŞILAŞTIRMALI DEĞERLENDİRME
Türkiye ve Batı ülkelerindeki emeklilik sistemlerinin karşılaştırılması, şu önemli farklılıkları ortaya koymaktadır:
1. Yaş ve Prim Gün Sayısı:
Türkiye’de emeklilik yaşı ve prim gün sayısı, ekonomik zorluklar ve iş gücü piyasası şartlarına göre daha düşük seviyede tutulmaktadır.
Batı ülkelerinde emeklilik yaşı genellikle daha yüksek olup, sürdürülebilirlik kaygıları bu kriterleri belirlemede ön plandadır.
2. Sosyal Güvenceler:
Batı ülkelerinde emekliler daha kapsamlı sağlık sigortası, konut yardımları ve sosyal katılım desteklerine sahiptir.
Türkiye’de bu haklar sınırlıdır ve bölgesel farklılıklar öne çıkmaktadır.
3. Emeklilik Algısı:
Türkiye’de emeklilik, ekonomik güvence ve aileye katkı sağlama odaklı bir süreç olarak görülürken, Batı’da kişisel gelişim ve sosyal katılım merkezli bir yaşam biçimi olarak algılanmaktadır.
***
B. ÖNERİLER
Türkiye’nin emeklilik sistemini güçlendirmek ve sürdürülebilir hale getirmek için şu öneriler sunulabilir:
1. Esnek Emeklilik Sistemleri:
Bireylerin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarına uygun esnek emeklilik modelleri geliştirilebilir.
2. Ekonomik Destek Paketleri:
Emeklilik maaşlarının enflasyon karşısında değerini koruyacak düzenlemeler yapılmalı, özellikle alt gelir grubundaki emekliler için destek programları oluşturulmalıdır.
3. Aktif Yaşlanma Stratejileri:
Emeklilerin toplumsal hayata katılımını teşvik edecek sosyal programlar ve projeler geliştirilmelidir.
4. Özel Emeklilik Fonları:
Bireysel emeklilik sistemlerinin (BES) teşviki artırılarak, uzun vadeli yatırımlarla sistemin finansal sürdürülebilirliği desteklenebilir.
5. Uluslararası İş Birlikleri:
Batı ülkelerindeki başarılı emeklilik sistemleri incelenerek, bu sistemlerden öğrenilen iyi uygulamalar Türkiye’de adapte edilebilir.
***
SONUÇ
Türkiye’nin emeklilik sistemi, ekonomik ve sosyal dinamiklerin etkisiyle şekillenirken, sistemdeki mevcut sorunlar ve çözüm arayışları sürdürülebilirlik, eşitlik ve verimlilik ilkeleri çerçevesinde ele alınmalıdır.
Karşılaştırmalı analizler, Türkiye’nin özellikle Batı ülkelerindeki başarılı modellerden öğrenebileceği birçok önemli ders olduğunu göstermektedir.
Ancak, bu süreçte yerel gerçeklikler göz ardı edilmemelidir:
a. Türkiye’nin demografik yapısı, sosyal güvenlik sistemini zorlarken aynı zamanda yenilikçi çözümler geliştirmek için bir fırsat sunmaktadır.
b. Özellikle bireysel emeklilik sistemlerinin teşvik edilmesi ve sosyal güvenlik açıklarının uzun vadeli politikalarla kapatılması gerekmektedir.
c. Emeklilik dönemi, bireyin yalnızca ekonomik ihtiyaçlarını karşılamakla sınırlı kalmamalı; sosyal, kültürel ve psikolojik ihtiyaçlarını da kapsayacak bir yaklaşımla ele alınmalıdır.
Sonuç olarak, emeklilik sadece ekonomik bir olgu değil, aynı zamanda bir yaşam biçimidir. Bu nedenle, Türkiye’deki emeklilik sistemini reforme ederken sosyal dayanışma, adalet ve bireysel refahı önceleyen bir vizyon benimsenmelidir.
19.01,2025
Av. Fahrettin ÖNDER
TBF Yürütme Kurulu Üyesi


KAYNAKÇA
1. Aksu, Z. ve Yılmaz, S. (2023). Türkiye’de Emeklilik Algısı Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(3), 150-165.
2. Çetinkaya, M. ve Demir, H. (2023). Türkiye’de Emeklilik Yaşı Reformlarının Sosyal Etkileri. Sosyal Politika Araştırmaları Dergisi, 9(2), 220-240.
3. Eurofound. (2023). European Quality of Life Survey. Luxembourg: Publications Office of the European Union.
4. Henderson, P. ve Roberts, T. (2023). Pension Systems in Transition: Challenges and Opportunities. Journal of Aging Studies, 31(4), 170-185.
5. Peterson, M. ve Wilson, J. (2023). Active Aging and Retirement Perceptions in Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
6. SGK. (2023). Türkiye’de Emeklilik Raporu. Sosyal Güvenlik Kurumu Yayınları, Ankara.
7. Walker, A. ve Foster, C. (2023). Cultural Perspectives on Retirement in Modern Societies. Sociology Today, 45(1), 25-30.
8. WHO. (2023). World Population Ageing Report. Geneva: World Health Organization.