Sadık SOFTA
Çankırı’da daha çok yaşlı insanlar için yaygın olarak kullanılan Kurt Dede, Kurt Ebe ve Kurt Ata söylemleri vardır. Anlaşılan bu durum bazılarınca farklı bakış açıları ile değerlendirildiği anlaşılmaktadır.
Neden bunu söylüyorum?
Bakın ne denmiş: “Türk mitinde Ata, Baba, Bab, Buka, Kökçe/ Gökçe, Kurt Ata, Kurt Dede, Ak Sakal, vb. adlar ile adlandırılan mitik varlık veya şahsiyetler binlerce yıldan beri varlığını sürdüren kavram ve kavramlar çevresinde teşekkül eden inanmalardır. Türkiye’de Çankırı yöresindeki tespitimizde, ilk atalarının adlarını bilmeyenlerin, atalarının adları yerine Kurt Ata diye ad verdiklerini gördük. Bunun kaynağının, Türk toplumu arasında binlerce yıldan beri anlatılan ve inanılan Kurttan türeme miti olduğu açıkça belli olmaktadır. Aynı inanmaların Kamçatka yarımadasında yaşayan Çukçiler ile Moğol kabilelerinde de var olduğu bilinmektedir. Mitik anlatmalarda Kurt-Ata; gök yeleli, boz-kurt olarak tavsif edilmektedir.”[1]
Görüldüğü gibi bu değerlendirmede “ilk atalarının adlarını bilmeyenlerin” denilerek bir bilgilendirmede bulunulmuş. Belki haklılık payı vardır. Birkaç nesil geriye gidildiğinde gerçekten bahsettiği atalarının isimlerinin bilinmemesi yaygınlık da gösteren bir durumdur. Belki de yazısına aldığı konu hakkında görüştüğü kimseler “ilk atalarının adlarını bilmeyenlerin” bu terimi yani “Kurt Ata” sözünü kullanmış olabilir. Bu durumda her ikisi de haklıdır. Çünkü belli özelliğe kavuşanlara “Kurt Dede, Kurt Ebe ve Kurt Ata” denildiği yaygın olarak bilindiği için kullanılmış olabilir. Ama bu herkes için gerçekleşen bir durum olarak görmeye yanlış olurdan ziyade eksik olur denilebilir. Bilinmediğinden değil, belli özelliklere kavuşulunca bu tür söylemler ve adlandırmalar söz konusudur. Ayrıca bilinmeyecek kadar geriye gidildiğinde de zaten bahsi geçen adlandırmalara ulaşmış olurlar.
Kurt Ata Kimdir?…
Kurt Dede, Kurt Ebe ve Kurt Ata diye anılan insanlar belli bir yaşa gelmiş insanlardır. Tabir caizse, Türk kültüründe yaygın olarak adlandırılan Ak Saçlı, Ak Sakal veya Ak Sakallı diye adlandırılanların yaşlarına ulaşmış, belli bir olgunluğa ulaşmış kişilerdir. Yani bu insanların geneli orta yaş gurubunu çoktan geçmiş, torunun çocuğunu ya da onun da çocuğunu görmüş bir yaşa ulaşmış insanlardır.
Çankırı’da bu adlandırmalar yaş gözetilerek de verilmez. Çünkü bu adlandırmanın yaşla ilgisi yoktur. Ak Saçlı, Ak Sakal veya Ak Sakallı olabilirler ama Kurt Ata olamaya bilirler.
Kurt Dede, Kurt Ebe veya Kurt Ata olabilmek için, oğlunun veya kızının çocuğunun çocuğunun çocuğunu gören insanlara denilmektedir. Bazılarının sık sık dile getirdiği gibi sadece torununu görmek Kurt Ata olmak için yeterli bir ölçü bile değildir. Bu insanlara zaten Dede, Ebe, Büyük Baba, Büyük Anne gibi sıfatlandırmalarla çağırıldığı ve isimlendirildiği yaygın bir durumdur. Her ne kadar onlar da bu sıfata erişmiş olsalar da Kurt Dede, Kurt Ebe veya Kurt Ata olamazlar. Ölçü bellidir ve kendi çocuklarından gelen üçüncü nesli görenler, yani yukarıda da belirttiğimiz gibi torununun çocuğunu görmeleri ile Kurt Dede, Kurt Ebe veya Kurt Ata olabilmektedirler.
[1] İsmet ÇETİN, Türk Mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyet Değişiminde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş, Yıl: Millî Folklor, 14 Sayı: 54, s. 31
